Nhà thờ Lê Danh Linh được xem là một trong những di tích lịch sử văn hóa và mang ý nghĩa nhân sinh cao đẹp. Tìm hiểu về nhà thờ Lê Danh Linh chúng ta cũng không bỏ qua được nguồn gốc họ Lê Danh và những điều thú vị xoay quanh ngôi nhà thờ họ hoành tráng thế kỉ của họ Lê Danh này.
Nhà thờ Lê Danh Linh, thôn Hương Bính, xã Phú Phong (Hương Khê – Hà Tĩnh) là di tích lịch sử văn hóa, nơi tưởng niệm và thờ tự một nhân vật lịch sử, một võ tướng thời Lê – Trịnh có công hộ nước giúp dân bảo vệ vùng biên cương Đại Việt cuối thế kỷ 18. Đồng thời ông là một thầy thuốc giỏi, giàu lòng nhân ái đã khám, chữa bệnh cho nhân dân địa phương.
Trước nội tình đầy biến động của giai đoạn lịch sử này, võ tướng Lê Danh Linh đã có công phù giúp triều Lê đánh dẹp các cuộc nổi loạn đem lại sự bình yên và phát triển đất nước trong suốt mấy chục năm dưới triều vua Cảnh Hưng để chuẩn bị bước sang giai đoạn lịch sử với thế lực mới tiến bộ là vua triều Tây Sơn.
Phát huy truyền thống tốt đẹp của tổ tiên, trong các giai đoạn lịch sử của dân tộc con cháu trong dòng họ Lê Danh đã tiếp tục tích cực tham gia cống hiến cho đất nước. Từ khởi nghĩa Phan Đình Phùng, cho đến cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh năm 1930-1931 và kháng chiến chống giặc Pháp, giặc Mỹ nhiều người con của dòng họ đã anh dũng hy sinh, được Tổ quốc ghi công và tặng thưởng các huân chương cao quý, như Liệt sỹ chống pháp có Lê Danh Chế, Lê Danh Dương; liệt sỹ chống Mỹ Lê Danh Lân; Lão thành cách mạng Lê Danh Thành…
Ngôi nhà thờ với các tài liệu và đồ thờ còn lưu giữ ở đây đã khẳng định những đóng góp quan trọng của vị thần tổ võ tướng Lê Danh Linh đối với quê hương đất nước trong tiến trình lịch sử dân tộc. Ông đã để lại cho dòng họ và quê hương một di sản tinh thần quý báu đó là sự hy sinh vì đất nước, đồng thời di truyền lại cho dòng tộc một thế hệ con cháu nối tiếp nhau liên tục phát triển đến tận ngày nay.
Nhà thờ được làm bằng gỗ Mít, tuy nhỏ nhắn khiêm nhường, nhưng kiến trúc và việc bài trí bàn thờ vẫn giữ được nét trang nghiêm, cổ kính của di tích. Việc quản lý nhà nước được hợp thức hóa, đất đai được quy định thuộc loại đất tín ngưỡng không bị xâm chiếm hoặc tranh chấp. Dòng họ quản lý và thực hiện các nghi thức tế lễ theo quy chế lễ hội, đồng thời thực hiện việc bảo quản, khai thác và phát huy giá trị di tích trong việc giáo dục truyền thống cho các thế hệ con cháu hôm nay và mai sau.
Nghi môn được xây dựng năm 1993, gồm 2 cột cao cao 3,40m, rộng 0,42 m, đế cao 0,75m, rộng 0,68m. Phía trên đỉnh có gắn Kỳ Lân bằng sứ.
Cửa vào rộng 3,6 m; hai bên xây tường dày 0,20m, cao 1,38m, rộng 3,27m (tường trang trí có đắp nổi 2 con ngựa). Cả ba mặt cột nghi môn có khắc 3 câu đối chữ Hán. Nội dung câu đối:
Nguyên văn chữ Hán ghi trên nghi môn nhìn từ ngoài vào
Nguyên văn chữ Hán
祖宗攻德千年盛
子孝孫賢萬榮代
Phiên âm
Tổ tông công đức thiên niên thịnh
Tử hiếu tôn hiền vạn đại vinh
Dịch nghĩa
Công đức tổ tông muôn năm thịnh
Con cháu hiếu hiền mãi còn vinh
Tắc môn được xây dựng năm 1993, có chiều cao 1,75m, rộng 1,68m; dày 0,21 m. Tắc môn sử dụng nguyên liệu xi măng, gạch.
Nhà thờ chính có diện tích 41,3m2 , kết cấu 3 gian, bằng gỗ Mít, kiến trúc theo kiểu tứ trụ “ nội kẻ cầu, ngoại kẻ mái”. Toàn bộ nhà hạ điện có 4 vì, gồm 14 cột (6 cột cái, 8 cột quân) và 2 cột trốn. Cột cái có chiều cao 2,95m, đường kính 0,16m; cột quân cao 2,15m, đường kính 0,16m; cột trốn cao 0,80m, đường kính 0,16m. Gian chính giữa: rộng 2,15m; hai gian tả hữu rộng 1,40m; Hai hồi tả, hữu cao 2,15m, rộng 1,10m; Hành lang hiên trước rộng 1,05m, dài 7,150m. Mái lợp ngói đỏ. Trên đỉnh mái bố trí Long chầu mặt Nguyệt bằng sứ; 4 phía mái trang trí hoa giây cách điệu bằng sứ.
Trong điện thờ được bố trí 3 ban thờ (Ban thờ chính giữ thờ cụ tổ Lê Danh Linh và các bậc tiên tổ; Ban thờ bên tả, hữu thờ các tiểu chi. Hai bên 3 ban thờ đặt 2 con Hạc gỗ, cao 1,55m. Phía trên đặt 1 bức đại tự: 德 流 光 (Đức Lưu Quang); hai bên cột gian chính treo và đôi câu đối: 祖宗攻德千年盛 – 子孝孫賢萬榮代
“Tổ tông công đức thiên niên thịnh – Tử hiếu tôn hiền vạn đại vinh”
Nhà thờ Lê Danh Linh đã được xây dựng hơn 100 năm, đến nay các thế hệ con cháu vẫn thường xuyên chăm sóc, tôn tạo gìn giữ nguyên gốc; các tài liệu, hiện vật như các đồ thờ cũ rất có giá trị về mặt niên đại vẫn được con cháu dòng họ lưu giữ, biểu hiện về niềm tự hào của con cháu đối với các bậc tiên tổ nói chung, đối với võ tướng Lê Danh Linh nói riêng vẫn luôn tồn tại trong tâm thức của con cháu dòng họ Lê Danh tại thôn 1, xã Phú Phong.
Thờ cúng tổ tiên trong gia tộc là một hình thức biểu thị lòng biết ơn đối với tiền nhân, trở thành phong tục tốt đẹp, có tác dụng giáo dục sâu sắc, mặt khác, cũng biểu thị tâm lý, niềm tin thiêng liêng ở sự trường cửu của con người, của dòng họ. Ở mọi vùng miền của quê hương Hà Tĩnh vẫn luôn gìn giữ và phát huy truyền thống tốt đẹp đó, thông qua nghi lễ thờ cúng, con cháu gửi gắm tình cảm nhớ công ơn tài bồi, gây dựng của Tổ tiên. Truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” ấy đã trở thành “đạo hiếu”. Đạo hiếu là cái gốc của mỗi người. Lòng hiếu thảo là giá trị đạo đức quý báu trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt.
Theo mạch nguồn truyền thống tốt đẹp của dân tộc, dòng họ Lê Danh tại thôn Hương Bính, xã Phú Phong, huyện Hương Khê đến nay vẫn luôn duy trì và tổ chức nghi lễ thờ cúng tổ tiên một cách long trọng, trang nghiêm và thành kính.
Ngoài giổ tết và ngày kỵ các vị Tiên tổ, con cháu đến thắp hương ở nhà thờ, thì quan trọng nhất, mỗi năm ba lần, vào rằm tháng Giêng, tháng Bảy và ngày giỗ Thần tổ Lê Danh Linh con cháu đều tế Tổ ở nhà thờ. Đây là dịp con cháu tề tịu đông đủ nhất để lễ tổ, là dịp để ôn lại truyền thống tốt đẹp của gia tộc. Đồng thời qua đó trao đổi tâm tình, hỗ trợ “ lá lành đùm lá rách” để cùng nhau phát triển, thắt chặt tình đoàn kết, giáo dục, phát huy truyền thống của dòng họ cho các thế hệ con cháu, góp phần xây dựng dòng họ, quê hương đất nước ngày càng phồn thịnh.
Nhận thức được rằng, có được cuộc sống hòa bình, gia cảnh hạnh phúc ngày hôm nay là nhờ thành quả đấu tranh hy sinh của các thế hệ đi trước và nhờ phúc ấm của tổ tiên cùng các bậc tiền bối. Vì thế mọi người trong gia tộc qua các thế hệ đã chung sức dựng nhà thờ tại thôn Hương Bính, ghi tạc công đức để người đời nay và muôn đời con cháu mai sau gìn giữ gia phong và truyền thống yêu nước, xây đắp cuộc sống no đủ và hạnh phúc, tự hào mà không hổ thẹn với người xưa.